کوری

معرفی کتاب کوری

تصور کنید که روزی از خواب بیدار شده‌اید و به‌عنوان تنها فرد بینا در شهر، شاهد کور شدن تمام انسان‌ها هستید. کتاب کوری که رمانی خاص به قلم ژوزه ساراماگو است و ازجمله آثار کلاسیک ادبیات داستانی محسوب می‌شود، فرصت تجربه‌ی چنین موقعیتی را در اختیار شما می‌گذارد. یک اثر تمثیلی، بیرون از حصار زمان و مکان، یک رمان سیاسی - اجتماعی و نقادانه، که آشفتگی اجتماع و انسان های سردرگم در دایره‌ی افکار خویش و مناسبات اجتماعی را به تصویر می‌کشد.

درباره‌ی کتاب کوری

مردی در حال رانندگی ناگهان متوجه می‌شود که دیگر جایی را نمی‌بیند و هاله‌ای سفید در مقابل چشمانش ظاهر شده است. مرد از ماشین خود پیاده می‌شود و با لحنی هراسان و یاری‌خواهانه به دیگر افراد داخل خیابان می‌گوید که نمی‌تواند چیزی ببیند. این صحنه‌ی هولناک، نقطه‌ی آغازی‌ست که ژوزه ساراماگو (José Saramago) برای کتاب کوری (Blindness) که یکی از برجسته‌ترین آثار او محسوب می‌شود، برگزیده است. در رمان کوری شخصیت‌ها، شهر محل سکونت آن‌ها و همچنین هیچ‌کدام از خیابان‌ها نام ندارند. ژوزه ساراماگو شخصیت‌های این کتابش را با عناوینی مانند: دکتر، زن دکتر، دختری که عینک دودی داشت، پیرمردی که چشم‌بند سیاه داشت، پسرک لوچ و... به مخاطبان معرفی می‌کند و البته با وجود این محدودیت در نام‌گذاری‌ها، به کمک مهارت استثنایی خود، ماجرا را به‌درستی و ظرافت جلو می‌برد. سبک و ساختار دشوار رمان کوری، پس از چند صفحه به جاذبه‌ای استثنایی بدل می‌شود.

پس از کوری ناگهانی اولین مرد در شهر، این مشکل به‌صورت عجیبی در نقاط مختلف شهر و در تعدادی از افراد دیگر بروز پیدا می‌کند. همه‌ی این افراد بدون پیدا شدن هیچ علت مشخصی، ناگهان متوجه شده‌اند که بینایی خود را از دست داده‌اند. البته شاید نتوان گفت که آن‌ها به‌صورت کامل بینایی خود را از دست داده‌اند؛ چراکه افراد نابینا معمولاً چیزی جز سیاهی و تاریکی را در مقابل چشمان خود ندارند، درحالی‌که نابینایان این شهر، یک پرده‌ی سفید را در برابر چشمان خود می‌بینند که قادر به کنار زدن آن نیستند. در ادامه‌ی کتاب کوری از ژوزه ساراماگو می‌خوانیم که با شیوع بیشتر این بیماری، مردم نگران مسری بودن آن می‌شوند و به این ترتیب تصمیم می‌گیرند که همه‌ی افرادی که تاکنون مبتلا شده‌اند را در یک محل جداشده نگه دارند. جایی که در آن، همه نابینا هستند؛ به‌جز یک زن که قرار است با چشمان خود، شاهد وقایع آخرالزمانی و عجیبی باشد.

ژوزه ساراماگو سبک خاصی را برای روایت داستان خود در کتاب کوری برگزیده است. نقطه‌گذاری‌ها در این متن متعارف نیستند و نثر موجز کتاب در خلال پاراگراف‌های طولانی آن، پیچیدگی‌های روح انسان و مشکلات غامض زندگی را تداعی می‌کند. با وجود بی‌اسم بودن شخصیت‌های رمان، پیچیدگی‌ای در روایت ایجاد نشده و خواننده می‌تواند به‌راحتی با آن‌ها ارتباط برقرار کند. بازگشت‌های زمانی به گذشت و آینده در خیال شخصیت‌ها نیز، ازجمله‌ی دیگر زیبایی‌ها و جذابیت‌های این اثر محسوب می‌شود. کوری مورد نظر ژوزه ساراماگو در این اثر، کوری معنوی است. او در قسمتی از کتاب، نقطه نظرات پیچیده و چندپهلوی خود در این زمینه را در دهان یکی از شخصیت‌ها می‌گذارد: «فکر نمی‌کنم ما کور شدیم. فکر می‌کنم ما کور هستیم. کور، اما بینا. کورهایی که می‌توانند ببینند، اما نمی‌بینند.» درواقع کتاب کوری در کنار خصلت‌ها و جذابیت‌های داستانی خود، اثری فلسفی و قابل تأمل نیز محسوب می‌شود که معانی مختلفی را دربردارد. ساراماگو در این رمان تأکید بر این حقیقت دارد که اعمال انسانی، در «موقعیت» معنا می‌شوند و بنابراین ملاک مطلقی برای قضاوت وجود ندارد. زیرا موقعیت انسان ثابت نبوده و در تحول دائمی است.

ژوزه ساراماگو در کتاب کوری، تعهد و باور عمیق خود به عدالت اجتماعی، احترام به خرد و عقل سلیم و همچنین تزکیه‌ی روح و جسم که تنها ضامن بیدار ماندن هر جامعه‌ای محسوب می‌شود را برای مخاطبان خود به ارمغان آورده است. کوری در سال 1995 منتشر و بر کسب جایزه‌ی نوبل برای نویسنده‌اش در سال 1998، تأثیر بسیاری گذاشت. ژوزه ساراماگو در ارتباط با این رمان خود می‌گوید: «این کوری واقعی نیست، تمثیلی است. کورشدن عقل و فهم انسان است. ما انسان‌ها عقل داریم و عاقلانه رفتار نمی‌کنیم...». ژوزه ساراماگو که ازجمله برترین نویسندگان ادبیات پرتغال محسوب می‌شود را اغلب با نویسنده‌ی برجسته‌ی ادبیات آمریکای لاتین، یعنی گابریل گارسیا مارکز قیاس می‌کنند. برای مثال خبرگزاری آسوشیتد پرس در نقد خود بر آثار این نویسنده‌ی پرتغالی، سبک او را رئالیسمی رنگ‌آمیزی‌شده با جادوی موجود در ادبیات آمریکای لاتین معرفی می‌کند.

با توجه به اهمیت و جایگاه کتاب کوری در ادبیات جهان، این رمان در ایران بارها به دست تعدادی از مترجمان توانمند و برجسته‌ی ایرانی به زبان فارسی ترجمه شده است. اسدالله امرایی، مهدی غبرایی و کیومرث پارسای ازجمله چهره‌هایی هستند که ترجمه‌ی این رمان ژوزه ساراماگو را به کارنامه‌ی ادبی خود افزوده‌اند. گفتنی‌ست که نسخه‌ی حاضر از کتاب کوری را نشر روزگار بر اساس ترجمه‌ی کیومرث پارسای به چاپ رسانده است.