کتاب سه تار

معرفی کتاب سه تار

کتاب سه تار نوشته‌ی جلال آل احمد، مجموعه‌ای از چند داستان است که در آن‌ها به جهل، خرافات، عقاید افراطی و اشتباه شایع میان مردم پرداخته شده است.

جلال آل احمد نویسنده، مترجم و روشنفکر ایرانی، بیشتر به لحاظ نظریات و داستان‌هایش در دهه‌ی 40 شمسی یکی از پرآوازه‌ترین روشنفکران به حساب می‌آید. همچنین وی همسر سیمین دانشور نویسنده‌ی مشهور ایرانی بوده است. مهم‌ترین آثار جلال آل احمد عبارتند از: نفرین زمین، مدیر مدرسه، سه تار، زن زیادی، از رنجی که دیدیم، غرب زدگی، سنگی بر گوری و دید و بازدید.

سه تار نام داستانی از مجموعه‌ای به همین نام است که در کل شامل سیزده داستان است. شاید بتوان گفت که داستان برای جلال آل احمد که همواره دغدغه‌های عقیدتی، سیاسی و اجتماعی داشت، بستری بود برای بیان آنچه که می‌اندیشید. به همین خاطر است که آثار ادبی وی پر از فراز و نشیب‌های گوناگون است.

در این داستان به هیچ وجه مقدمه‌چینی وجود ندارد و شاید این یکی از نکات جالب داستان سه تار باشد. داستان در واقع از زندگی مردی که به دلیل بی‌پولی و نداشتن توانایی خرید یک ساز، استعدادهایش را آن‌طور که می‌خواهد به کار نگرفته است و زمانی هم که به تنها آرزویش می‌رسد اتفاقات به گونه‌ای رقم می‌خورد که ناکام می‌ماند. این پسر جوان که علاقه‌ای به درس و مدرسه ندارد شاید نماینده‌ی قشر جوان جامعه‌ای است که آل احمد آن را نقد می‌کند. این جوان همواره با موانعی روبه‌رو می‌شود که او را از مسیر خود باز می‌دارد. یکی از شخصیت‌های این داستان که پسری عطر فروش است می‌تواند شبیه به مرتجعین و یا عوامل ارتجاع در جامعه باشد. او است که در نهایت تمام آرزوی شخصیت اصلی را بر باد می‌دهد.

جلال آل احمد در داستان‌های مجموعه سه تار نیز با نگاهی دقیق و ظریف، جامعه‌ای خرافات‌ زده و بیمار را مورد انتقاد قرار می‌دهد. داستان‌های این مجموعه به لحاظ زبان و ساختار شبیه به قصه‌هایی است که از زبان مردم شنیده می‌شود و به گونه‌ای ریشه در اعماق فرهنگ ایرانی دارد. در این داستان تنها موقعیتی از یک نوجوان دیده می‌شود که هیچ اطلاعاتی از گذشته‌ی وی نمایان نیست. انگار نویسنده دغدغه‌ی این را نداشته تا اطلاعات را مهندسی کند و به گونه‌ای با ساختار داستان کوتاه به مخاطب منتقل کند. وی تنها موقعیت نوجوان فقیر را در حال حاضر ترسیم می‌کند و اتفاقات پیرامون او را با جزئیات بیان می‌کند.

جلال آل احمد شاید یکی از معدود نویسنده‌هایی است که چهره‌ی کریه فقر را خیلی واضح و یا حتی آزار‌ دهنده مجسم می‌کند. اما آنچه باید گفته شود این است که آل احمد در این مجموعه و به ویژه در داستان سه تار، علی‌رغم اینکه شاید پایبند ساختار داستانی نبوده اما شخصیت‌پردازی عمیقی انجام داده است. این شخصیت‌پردازی در ابتدای داستان با نشان دادن وسواس پسر جوان در انجام غسل واجبش نشان داده می‌شود و مخاطب احتمالا به طور دقیق می‌داند که این شخصیت چگونه شخصیتی است.

کتاب سه تار از جلال ال احمد که شامل چند داستان کوتاه است. موضوع اصلی آن به تصویر کشیدن و انتقاد از عقاید اشتباه مردم می‌باشد و اولین داستان این کتاب به نام سه تار در مورد عقاید افراطی و اشتباه مردم راجع به موسیقی نوشته شده است. در این کتاب طنز جلال آل احمد کمتر قابل توجه است و قصه‌ها حالت غم‌انگیز و اندوه‌باری را به مخاطب القا می‌کنند. نثر آل احمد در این کتاب مورد توجه منتقدان بسیاری قرار گرفته است و این کتاب را در زمره‌ی بهترین کتاب‌های او قرار داده است.

در بخشی از کتاب سه تار می‌خوانیم:

در پاسگاه مرز زیاد معطلم نکردند. تذکره‌ام را بازرسی کردند. عکسش را با قیافه‌ام تطبیق نمودند، ورقه‌ی آبله‌ کوبی‌ام را که همان روز صبح در خرمشهر، به دو تومان گرفته بودم، دیدند و اجازه‌ی ورود دادند. شرطه‌ای (پاسبانی) پیش دوید. چمدانم را برداشت و جلو افتاد. از پاسگاه تا لب شط چندان فاصله‌ای نبود. بلم‌های دراز و نوک برگشته، با عرب‌های چفیه بسته و چوب به دست، کنار شط صف کشیده بودند و عربی بلغور می‌کردند. یکی از آن میان پیش آمد، با پاسبان مرز نجوایی کرد. چمدان را از او گرفت. گذاشت توی بلم. ما هر دو تا را جا داد، ولی راه نیفتاد. چهار نفر دیگر را هم سوار کرد؛ یک زن روبند بسته ولی چالاک، یک پاسبان دیگر و دو تا پیرمرد. و بعد راه افتادیم.

مه روی شط ایستاده بود و از میان آن، شبح کشتی‌های بزرگ نفت‌کش و بادبان قایق‌های کوچک، محو و گنگ پیدا بود. قایق چوبی دراز ما از وسط کشتی‌های بزرگ بخاری و قایق‌های بادبان‌دار نکره و قیر مالیده، می‌پیچید و مرا با چشمی از هم دریده و متعجب، از وسط این هیولاهای ترس‌آور در می‌برد. و آهنگ دسته جمعی بمی از دور، روی آب گل آلود شط می‌سرید و به سمت ما می‌آمد.

من اولین بار بود که روی آب، در قایقی می‌نشستم. شنیده بودم که روی آب، حال آدم به هم می‌خورد، ولی به خود اطمینان داشتم. یکی دوبار وقتی پای یک نفت‌کش دو دکله دور می‌زدیم سرم گیج ‌رفت. ولی خودم را نگه داشتم و بعد حالم به جا آمد.

هوا خیلی گرم بود. مه تا ته گلوی آدم فرو می‌رفت و مزه‌ای ترشیده داشت. چیزی به ظهر نمانده بود. صبح از خرمشهر با یک تاکسی، با هزار چک و چانه به بیست تومان راه افتاده بودم. و وقتی به پاسگاه مرز عراق وارد شدم، نیم‌ساعت به ظهر داشتیم. رفقای راه از تهران تا اهوازم، که همان توی قطار با هم آشنا شده بودیم، هرچه اصرار کرده بودند حاضر نشده بودم بمانم و عصر به اتفاق آن‌ها، با قایق دوازده نفره شیخ عبود حرکت کنم. پیش خودم فکر کرده بودم که «چرا؟ من که تذکره دارم چرا کارمو عقب بندازم؟ اونم با یه عده قاچاقچی، اونم شبونه و دزدکی از مرز رد شم؟»