کتاب غرب زدگی اثر جلال آل احمد

معرفی کتاب غربزدگی

کتاب غربزدگی مشهورترین و چالش‌برانگیزترین اثر جلال آل احمد به شمار می‌آید و معمولاً او را با همین کتاب می‌شناسند. آل احمد در این کتاب، نشانه‌ها و آثار ورود مدرنیزاسیون به ایران را بر سبک زندگی ایرانیان بررسی کرده است.

غربزدگی آفتی است که ار غرب می‌آید و ما کشورهای جهان سومی و از پیشرفت وامانده را مانند طاعون گرفتار و بیمار می‌کند. آدم غرب‌زده ریشه و بنیادی ندارد، نه شرقی مانده، نه غربی شده؛‌ هرهری مآب و چشم و گوش بسته از آداب و سنن و فرهنگ غرب تقلید می‌کند.

جلال در این باره می‌گوید: «غربزدگی می‌گویم همچون وبازدگی. و اگر به مذاق خوشایند نیست، بگوییم همچون سرمازدگی یا گرمازدگی. اما نه، دست کم چیزی است در حدود سن‌زدگی». ‌و در جای دیگر: «آدم غرب زده هرهری مذهب است به هیچ چیز اعتقاد ندارد اما به هیچ چیز هم بی‌اعتقاد نیست. یک آدم التقاطی است و نان به نرخ روز خور است همه چیز برایش علی‌السویه است. خودش باشد و خرش از پل بگذرد، دیگر بود و نبود پل هیچ است.»

به گونه‌ای این قضیه با فراموشی هویت خودش منجر می‌شود، و به تعبیر آن شعر زاغ و کبک، که مفتون زیبایی حرکات و وجنات کبک گشته و خواست از پی تقلید او برود، ولیکن زاغ بیچاره عاقبت راه رفتن خویش نیز از یاد برد!

جلال آل احمد روشنفکر، نویسنده، منتقد ادبی و مترجم ایرانی و همسر سیمین دانشور بود. آل احمد در دههٔ 1340 به شهرت رسید و تأثیر بزرگی در جریان روشنفکری و نویسندگی ایران داشت. نویسندگانی چون نادر ابراهیمی و غلامحسین ساعدی از او تأثیر گرفتند.

غرب‌زدگی مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اثر جلال آل احمد است. نگارش این کتاب در سال 1340 به پایان رسید و در مهر ماه سال 1341 انتشار یافت. نسخه کامل‌تری از کتاب در سال 1342 آماده چاپ بود اما در زیر چاپ توقیف شد و حکومت وقت کتاب را برنتابید. از آن زمان از کتب ایدئولوژیک انقلابیون گشت و حساسیت‌ها برای آن بالاتر رفت. غربزدگی چه پیش و چه پس از انقلاب نقدها و نظرات متنوع و متکاثری را در برداشت که همین نشان از اهمیت این کتاب جلال و موضوع خاص آن است.

در بخشی از کتاب غربزدگی می‌خوانیم:

آدم غرب‌ زده‌ای که عضوی از اعضای دستگاه رهبری مملکت است، پا در هواست؛ ذره‌ی گردی است معلق در فضا؛ یا درست همچون خاشاکی بر روی آب. با عمق اجتماع و فرهنگ و سنت رابطه‌ها را بریده است. رابطه‌ی قدمت و تجدد نیست. خط‌ فاصلی میان کهنه و نو نیست. چیزی است بی‌رابطه با گذشته و بی‌هیچ درکی از آینده؛ نقطه‌ای در یک خط نیست، بلکه یک نقطه‌ی فرضی است بر روی صفحه‌ای، یا حتی در فضا. عین همان ذره‌ی معلق.

لابد می‌پرسید پس چگونه به رهبری قوم رسیده است؟ می‌گویم به جبر ماشین و به تقدیر سیاستی که چاره‌ای جز متابعت از سیاست‌های بزرگ ندارد. در این سوی عالم و به خصوص در مالک نفت‌خیز، رسم بر این است که هرچه سبک‌تر است، روی آب می‌آید. موج حوادث در این نوع مخازن نفتی، فقط خس و خاشاک را روی آب می‌آورد. آن‌قدر قدرت ندارد که کف دریا را لمس کند و گوهر را به کناری بیندازد؛ و ما در این غرب‌زدگی و دردهای ناشی از آن، با همین سرنشینان بی‌وزن و وزنه‌ی موج حوادث سروکار داریم.

بر مرد عادی کوچه که حرجی نیست و حرفش شنیده نیست و گناهی بر او ننوشته‌اند. او را به هر طریق که بگردانی، می‌گردد. یعنی به هر طریق که تربیت کنی، شکل می‌گیرد و اصلاً اگر راستش را بخواهید، چون این مرد کوچه در سرنوشت خود مؤثر نیست؛ یعنی برای تعیین سرنوشت او سخنی از او نمی‌پرسیم و مشورتی با او نمی‌کنیم و به‌ جایش همه از مستشاران و مشاوران خارجی می‌پرسیم، کار چنین خراب است و چنین گرفتار رهبران غرب‌زده‌ایم که گاهی درس هم خوانده‌اند، فرنگ و آمریکا هم بوده‌اند و کاش سر و کارمان در دستگاه رهبری مملکت، تنها با همین فرنگ رفته‌ها و درس خوانده‌ها بود.