کتاب دست دوم کتاب تلماک فنلون . ترجمه میرجلال الدین کزازی

 مجموعه مقالات تاریخی

سرگذشت سلسله های ایرانی در ماجرای تاریخ تقریبا یک سیر مشابه را طی می کند: در پهنه ی فلات ایران چند صباحی هرج و مرج حاصل می شود, حکام شهرهای کوچگ و بزرگ به جان هم می افتند. امنیت راه ها از میان می رود.

کشاورزی و گله داری دچار نکث می شود, بازار تجارت به رکود بر می خورد درین میان سرداری - با سپاهانی که ازین سوی و از آن سوی گرد آورده - چند صباحی تاخت و تازی می کند شهرهایی را می گشاید زهر چشمی را سرکشان و فضول ها می گیرد و کم کم اقتداری حاصل می کند و یک روز مردم می بینند که بیرق او در آذربایجان و عراق و فارس و کرمان و خراسان در اهتزاز است.

خاتون هفت قلعه (قلعه ها و بناهای دختر در ایران)
بیاور می که نتوان شد ز مکر آسمان ایمن
به لعب زهره ی چنگی و مریخ سلحشورش

در تقسیم بندی و ترتیب ابنیه ی تاریخ یاران عنوان های جالب فراوان وجود پیدا می کند که هر دسته اختصاصاتی دارند.
از مساجد معروف و معتبر گرفته تا معابر و امامزادها و بقاع مورد احترام و پیرها ... از جمله ی این آثار صنادید عجم, یکی نیز ابنیه و آثار و آبادی هایی است که به نام و نسبت دختر معروف است. این ابنیه اگرچه اکنون هم تعداد آن کم نیست ولی متاسفانه امروز صورت آبادان و تازه شادابی ندارد. 

خاتون ها: با این حساب باید تصور کرد که تسلط ترکان بر نواحی ایران و رواج لغت و زبان آنان بعضی ابنیه دختر نیز بدین لهجه برگردانده شده باشد و از این نمونه باید دانست زیارتگاه گل مشک خاتون در ایلخچی تبریز

روزي كه كوروش پا به سارد گذاشت ، خود يك لاقبا در ميدان مي جنگيد و چون اسبش كشته شد و او درچنگ دشمن پياده ماند ، سرداري از سرداران وفادارش - كه واقعاً ايمان به فداكاري كوروش داشت - پيش آمد و اسب خود را تسليم كوروش كرد .اين بزرگترين فداكاري در يك جنگ است ...

فهرست 

• گذشته ، مقدمه حال است
• در گشت
• پيشگفتار
• به عبرت نظركن به آل مظفر
• ماريه
• مبارزه با « مبارزه با فساد »
• گنهكاران بي گناه
• جاي پاي زن در شكست قادسيه