کتاب عباس میرزا ملک آرا

شرح حال عباس میرزا ملک آرا

نویسنده: عبدالحسین نوایی
مقدمه: عباس اقبال آشتیانی
ناشر: بابک
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 320
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1355 - دوره چاپ: 2

کمیاب  - کیفیت : درحد نو 

مروری بر کتاب

وقایع مهم سلطنت ناصرالدین شاه

شرح حال عباس میرزا ملک آرا برادر ناصرالدین شاه که شامل قسمت مهمی از وقایع سلطنتی این پادشاه می شود. عباس میرزا مُلک‌آرا (۶ آذر ۱۲۱۸ - ۲۵ فروردین ۱۲۷۶) شاهزادهٔ قاجار و برادر ناتنی ناصرالدین شاه است. پدرش محمدشاه او را به یاد پدر خود عباس میرزا، عباس نامید. عباس همچنین نام مرشد و صدراعظم او، حاجی میرزا آقاسی نیز بود. عباس میرزا از ناصرالدین شاه کوچکتر بود و مادرش نیز کرد و سنی بود و این دو مانع از ولیعهدی او می‌شد. محمدشاه عباس میرزا را بیش از سایر فرزندانش دوست می‌داشت و به او لقب «نایب‌السلطنه» بخشیده بود.

عباس میرزا همواره مورد سوء ظن ناصرالدین شاه قرار داشت، چرا که شاه او را مدعی تاج و تخت می‌پنداشت. او مدت بیست و هفت سال را در تبعید در بغداد و استانبول به سر برد. در ۱۲۹۴ (قمری) با کسب اجازه از ناصرالدین شاه به ایران بازگشت. شاه به او لقب مُلک‌آرا داد و حکومت زنجان را به او سپرد. بعد از مدتی عباس میرزا از ترس به قفقاز گریخت و این بار با وساطت میرزا حسین مشیرالدوله در ۱۲۹۶ (قمری) به ایران بازگشت. او در سال ۱۳۱۴ (قمری) به جای محسن مشیرالدوله وزیر عدلیه شد و دو سال بعد در هنگام اسب‌سواری به دلیل سکتهٔ قلبی در گذشت. عباس میرزا زیر نظر رضاقلی هدایت تربیت یافته بود و سواد ادبی خوبی داشت. او کتابی در شرح حال خود نوشته‌است.

...پس از قتل امیر، مازبوری وزیر امور خارجه انگلیس، نامه عطاب آمیز و تندی خطاب به دولت ایران نوشت. در حاشیه اصل یادداشت وزارت خارجه انگلیس تصریح شده است: «این اعلام اخیر در برحذر داشتن دولت ایران از ارتکاب قتل های سیاسی، مربوط به احتمال کشتن عباس میرزای نایب السلطنه ملک آرا برادر ناصرالدین شاه بود».

شیل، وزیر مختار انگلیس در ایران می نویسد: «در دربار چنین شایع شده است که دوّمین قربانی کینه توزی و انتقامجویی مادر شاه، همانا عباس میرزای نایب السلطنه برادر ناتنی ناصرالدین شاه است. به قراری که اطلاع یافتم شخص شاه هم در این دشمنی با مادرش شریک است. و نیز از منبع موثقی شنیدم که علت اصلی ناخشنودی شاه نسبت به مرحوم امیرنظام نیز جانبداری او از نایب السلطنه و مادرش بوده است... »
شیل، بعداً در نامه ای خطاب به ناصرالدین شاه، می نویسد: «حکومت شهر قم که تبعیدگاه مغضوبان سیاسی بشمار می رود، شایسته مقام یگانه برادر پادشاه نیست، دولت ملکه انگلستان به سرنوشت و نیکبختی او علاقه خاص دارد، باید به پایتخت برگردد و در سایه رافت پادشاه به آسودگی زیست کند و از هر گزند و کینه ای در امان باشد. و این کیفیت را دولت انگلستان در اساس مناسبات خود با ایران منظور خواهد داشت.»
در هر حال رفتار دولت انگلستان در دل ناصرالدین شاه هراسی انداخت که از آن پس به طور علنی به قتلهای سیاسی دست نزند.

فهرست

آمدن ناصرالدین شاه به تهران
جنگ ایران و انگلیس
سفر ناصرالدین شاه به عراق رفتن مولف به بغداد و اصرار عثمانیها در خروج او از بغداد
امتیاز تنباکو و لغو آن
قتل ناصرالدین شاه
حرکت مولف به مسکو
شاهزادگان فراری عهد محمد شاه