کتاب دست دوم مانی پیامبر صلح و دوستی اثر امین معلوف

مانی پیامبر صلح و دوستی

نویسنده: امین معلوف
مترجم: ماه منیر مینوی
ناشر: بهجت
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 290
اندازه کتاب: وزیری زرکوب - سال انتشار: 1387 - دوره چاپ: 2

 

مروری بر کتاب

مصور - تعدادی گلاسه رنگی

تحقیق و تفحص درباره مانی و مانویت در دو بستر انجام شده است؛ متون قدیمه از جمله در آثار ابوریحان بیرونی و الفهرست ابن ندیم. پس از آن تا اوایل سده بیستم، مورخان و شرق شناسان مطالب زیادی درباره مانی نمی دانستند. حتی بعضی ها او را شخصیتی افسانه یی به حساب می آوردند. در سده بیستم تحولی شایان توجه درباره مانی و مانویت به بار آمد.

در سال های ۱۹۰۲ و ۱۹۰۳ بود که نخستین بار چند تن از مستشرقان و محققان اروپایی کاملاً برحسب تصادف دلایلی به دست آوردند. در ترکستان چین خرابه هایی وجود دارد که در آن آثاری از مانی و مانویت مشهود است. در سال ۱۹۱۴ عده یی از مستشرقان درصدد کشف حقیقت برآمدند و به محلی که سابقاً شهر باستانی تورفان در آن بوده است و گفته می شود خرابه های ذکرشده در آنجا است، رفتند و به کاوش پرداختند. نتیجه به دست آمده مافوق تصور آنها بود با آنچه از حفریات خرابه های تورفان به دست آمد.

وجود مانی و آیین مانویت شناخته و اثبات شد و از آن پس مطالعات و تحقیقات مانی شناسی جنبه کاملاً علمی به خود گرفت. اما شخصیت مانی یکی از کسانی است که به علت از میان رفتن بخش عمده آثارش در ابهام باقی مانده است. دانستن حقایق زندگی این پیامبر امری است که اگر محال نباشد بسیار دشوار است. مشهورترین کتاب مانی اردهنگ است که در فارسی ارتنگ و ارژنگ خوانده می شود شامل تصاویر عجیب و غریب افسانه یی و درهم و برهم و پرشاخ و برگ با جزییات و پیچیدگی های خاص که در آن نگاره هایی با قلم مانی درباره کیهان شناخت و تغییر آن آمده است.

جالب توجه اینکه پیروان مانی به آثار نوشتاری بسیار اهمیت می داده اند. هیچ دین و آیینی نیست که این همه آثار از آن باقی مانده باشد. به هر زبانی از آنها آثاری به جا مانده است؛ از جمله به دست نوشته های قبطی، فارسی میانه و پارتی، سغدی، چینی، ترکی «اویغوری» و نظایر آنها. آیین مانی اندیشه مسیحیت گنوسی، رازورزی زرتشتی و عرفان بودا را در بطن خود دارد. کتاب حاضر نه تاریخ است نه زندگینامه؛ داستانی است زیبا و خواندنی، نیمه تاریخی و نیمه تخیلی که امین مالوف نویسنده مشهور و لبنانی الاصل فرانسوی، که غالباً داستان هایش را در میان شخصیت های تاریخی ایران می جوید و می یابد، نوشته و الحق در این راه موفقیت کامل به دست آورده است. از دیگر مزایای کتاب داشتن تصاویر رنگی درباره دیوارنگاری، نقاشی، برگ هایی از کتاب سرودنامه مانوی و ابریشم دوزی است که توسط مستشرقان در ویرانه های شهر خوچو چین مربوط به قرن ۸ ، ۹ میلادی کشف شده است.

کتاب حاضر، داستانی است نیمه‌تاریخی و نیمه تخیلی از زندگی "مانی" شخصی که ادعای پیامبری کرد. گفتنی است، مانی در شهر تیسفون متولد شد. در زمان شاپور اول، شاهنشاه قدرتمند ساسانی، در سن 24 سالگی به چین رفت. دو سال در غاری به سر برد، سپس با لوحه‌هایی پر از نقش‌های حیرت‌انگیز و دستورات دینی از غار بیرون آمد که بنا به ادعای او از جانب پروردگار بزرگ (زروان) به صورت وحی بر او نازل شده بود. وی بلافاصله راه ایران را در پیش گرفت، اما در طول راه، به هر شهر یا روستا که می‌رسید، تعلیمات دینی خود را آغاز می‌کرد و به این ترتیب جماعت بسیاری به او می‌گرویدند و پیروان وفادارش دستورات دینی او را برای دیگران بازمی‌گفتند.

مانی چون به ایران‌زمین رسید، یکسر به گندی‌شاپور، پایتخت شاهنشاه ساسانی، رفت. شاپور چون از آمدن مانی آگاه شد، او را به دربار خود فراخواند، تعالیم و اصول دینی او را شنید، سپس خود او و پسر دومش هرمزد به آیین مانی گرویدند. مانی با هیچ دینی عناد و دشمنی نداشت، تعلیمات او آمیزه‌ای از بودایی، زردشتی، و مسیحی بود. پیامبر صلح و دوستی بود، و برادری و عشق را موعظه می‌کرد. آیین او دارای دو "اصل" و سه "زمان" بود: دو اصل "نور" و "ضلمت" و سه زمان "گذشته"، "حال" و "آینده" که مراحل مختلف پیکار این دو اصل با یک‌دیگر است؛ در گذشته، تاریکی با ستیز توانسته است قدری از بدی‌های خود را در روشنی نفوذ دهد و آن را بیالاید و در برابر، مقداری از خوبی‌های روشنی را برباید. در زمان حال، این دو به مبارزه مشغولند، روشنی می‌خواهد آن‌چه را تاریکی از او ربوده بازپس گیرد. در آینده، روشنی پیروز می‌شود این دو اصل به یک‌باره از یک‌دیگر جدا می‌شوند و روشنی، بدی‌های تاریکی را از قلمرو خویش می‌زداید. نقش انسان با فضیلت در این مبارزه کمک به نیروی روشنی برای غلبه بر تاریکی است.

زروان یا اهورامزدا (خداوند) با پنج یاور یا فرشته‌اش که "هوش"، "خرد"، "اندیشه"، "تامل" و "اراده" هستند با اصل "روشنی" به انسان مومن به دین یاری می‌دهد تا بر "تاریکی" پیروز شود و در نتیجه آرامش جاودان به وجود آید. دین اسلام مانی را در زمره‌ی پیامبران الهی محسوب نمی‌دارد و تعالیم او را، اگر هم کفر و زندقه نداند، دست کم فاقد امور دینی می‌شمارد. به زعم مترجم: "این مرد واقعا وجود داشته است، اهل ذوق و هنر، شاعر، نقاش، فیلسوف، و از نویسندگان دانشمند و صنعتگران بنام زمان خود بوده است. او چنان نفوذی در زمان و مردم خود یافت که روحانیان زردشتی را به وحشت افکند و موجب شد که آن‌ها با تمام نیرو کمر به قتل او ببندند، و چنان که می‌دانیم در این امر پیروز شدند".