بازیگری به شیوه متد نویسنده: لی استراسبرگ

لی استراسبرگ در کتاب بازیگری به شیوه متد، ابتدا به نقد و تحلیل فنون و تکنیک‌های بازیگری به روش استانیسلافسکی می‌پردازد؛ سپس از اصول و آموزه‌ها و روش خود در این عرصه پرده برمی‌دارد و راهکارهایی برای آموزش بازیگر ارائه می‌دهد.

درباره کتاب بازیگری به شیوه متد:

این کتاب در جست‌وجوى پاسخ به پرسش‌هایى اساسى درباره ماهیت بازیگرى، سیستم استانیسلافسکى و تکوین شیوه متد اکتینگ است. لى استراسبرگ خودش تأکید مى‌ورزد که کتابش را براى عموم علاقه‌مندان به رشته بازیگرى نوشته است؛ تمام کسانى که به نوعى به مسئله خلاقیت در هنر مى‌اندیشند. بنابراین متن او فقط یک جزوه آموزشى نیست. سفر او براى کشف جوهر هنر بازیگر توأم با نتایجى است در باب آفرینش خلاق به معناى عام کلمه.

لى استراسبرگ (Lee Strasberg) در ابتدا نام دیگرى براى کتاب بازیگری به شیوه متد (A dream of passion) در نظر گرفته بود، تحت عنوان «ماهیت بازیگرى از استانیسلافسکى تا متد». او مى‌خواست مباحثى را که به قلم او در دایرة‌المعارف بریتانیکا مدخل بازیگرى، به چاپ رسیده بود، با نگاهى موشکافانه‌تر مورد بررسى و تحلیل قرار دهد (مقاله او در اصل جایگزین نوشته استانیسلافسکى درباره بازیگرى شد).

مکاشفه استراسبرگ در این کتاب همانا یافتن جوهر هنر بازیگرى است. جوهرى که خودش مى‌گوید به دو دلیل درک درستى از آن ارائه نشده است. اول به دلیل خصلت انتقالى و شیوع آنى این هنر و دوم به خاطر عدم درک صحیح از مشکلات خاص بازیگر که با مسائل هنرمندان دیگر رشته‌ها تفاوت دارد. او با اشاره به جمله‌اى از شکسپیر مى‌خواهد وجه خیالى این هنر را به ما گوشزد کند:

«راز بزرگ در هنر بازیگرى این است که هنرپیشه باید در خیال به انجام کارى مبادرت ورزد. شایسته است که روحش را در رویایى شورانگیز به پندار خویش بسپارد. کشف این مسئله (خیالى بودن عمل بازیگر) به معضلى بزرگ براى بازیگرانِ بعد از شکسپیر تبدیل شده است.»

استراسبرگ زندگى‌اش را وقف کشف این راز کرد؛ رازى که در کلام هملت نهفته بود و عنوان این کتاب نیز قرار گرفت: بازیگرى به شیوه متد.

او تجربیاتش را در دنیاى نمایش به سفرى اکتشافى تشبیه کرده، سفرى که در آغاز نمى‌دانست به کجا منتهى مى‌شود. در این راه به مرور رمز و راز هنر بازیگرى را درمى‌یابد و به تکوین مکتب بازیگرى متد یارى مى‌رساند. کتاب حاضر شرح جست‌وجوى او از خلال رویدادهاى تاریخى، دیدار از اجراهاى بزرگ و تحقیقات و اکتشافات شخصى اوست. شبیه ماجرایى که در ذهن او شکل گرفته است. بازیگرى به شیوه متد نسخه‌اى موثق از شکل‌گیرى متد است. استراسبرگ توضیح مى‌دهد که چگونه آموزه‌ها و راهکارهاى استانیسلافسکى مورد استفاده تئاترگروپ قرار گرفت و نتایج حاصل از آن چه بود. او همچنین به مسائلى در بازیگرى اشاره مى‌کند که استانیسلافسکى نتوانست آن‌ها را حل کند و پیشنهاداتى جدید براى رفع آن‌ها ارائه مى‌دهد.

فرآیند تحقیق و تفحص سرانجام او را به درکى از مقوله خلاقیت و ماهیت آن مى‌رساند. از زمانى که مى‌فهمد «حافظه عاطفى» کلید خلاقیت بازیگر است، نظریه‌اش رشد بیشترى پیدا مى‌کند و محملى مى‌شود تا منشأ آفرینش خلاق در دیگر هنرها را نیز توجیه کند. از این دیدگاه، مى‌توان او را با رمانتیک‌ها مقایسه کرد.

استراسبرگ عمیقاً احساس مى‌کرد که مسئله خلاقیت جزئى از مقوله آگاهى و شناخت است و مى‌تواند به زندگى هر انسانى غنا بخشد. خودش در این‌باره مى‌نویسد:

«فصل آخر کتاب که دستاوردهاى استانیسلافسکى و متداکتینگ درباره کار خلاقه بازیگرى را بررسى مى‌کند، در اصل محملى است براى طرح مسئله خلاقیت به مفهوم عام کلمه. موضوعى که امروزه اقتضاى آموزشى نیز پیدا کرده است.»

بدون شک، او کتاب را با استادى به پایان رسانده است.

نکوداشت‌های کتاب بازیگری به شیوه متد:

- منبع قطعی بازیگری. (Los Angeles Times)
- برای بازیگران جوان - برای بازیگران پیر نیز، یک امر ضروری است. (Paul Newman)
- کاوش در روند خلاقیت که به همه کسانی که به ماهیت الهام علاقه‌مند هستند پاداش می‌دهد. (Library Journal)
- یک سند مهم فرهنگی. (Booklist)

کتاب بازیگری به شیوه متد برای چه کسانی مناسب است؟

تمام علاقه‌مندان به هنر بازیگری و تمامی بازیگران تازه‌کار و باتجربه و حرفه‌ای را به مطالعۀ این کتاب دعوت می‌کنیم.

با لی استراسبرگ بیشتر آشنا شویم:

او در سال 1901، در شهر بودزانو در لهستان به دنیا آمد. خانواده آن‌ها هشت سال بعد به آمریکا مهاجرت کردند و در محله‌اى مهاجرنشین در شرق نیویورک ساکن شدند. در سال 1923، به عنوان هنرجوى بازیگرى در کلاس‌هاى ریچارد بولسلاوسکى اسم‌نویسى کرد و هشت سال بعد از آن به اتفاق هرولد کلرمن و چریل کرافورد تئاترگروپ را تأسیس نمود. هدف آن‌ها تشکیل گروهى از بازیگران بود که بتوانند به شیوه‌اى نظام‌مند و بر اساس آموزه‌هاى استانیسلافسکى به ارائه نقش بپردازند.

او نه تنها نمایش‌هاى گروه را کارگردانى مى‌کرد، بلکه وظیفه آموزش بازیگران را نیز به عهده داشت؛ در سال 1936 از گروه جدا شد و به شیوه‌اى مستقل به کارگردانى نمایش روی آورد. در همان دوران به تکوین نظریاتش درباره بازیگرى پرداخت و بنیان روشى را در پرورش بازیگر پى نهاد که بعدها به «متُد اکتینگ» معروف شد. در سال 1951، یعنى هنگامى که او سمت مدیر هنرى اکتورز استودیو را به عهده گرفت، شیوه‌اش به عنوان روش غالب بازیگرى در آمریکا تثبیت شده بود.

در کنار تدریس، انستیتو تئاتر استراسبرگ در نیویورک و لس‌آنجلس را تأسیس کرد و همچنان به کارگردانى در برادوى ادامه داد. حضورش در سینما نیز با نقشى بود که در پدرخوانده 2 بازى کرد.

استراسبرگ در 17 فوریه 1982، به علت حمله قلبى در نیویورک درگذشت و میراثى بزرگ در عرصه هنر نمایش از خود به جاى گذاشت.

در بخشی از کتاب بازیگری به شیوه متد می‌خوانیم:

نمایش، آخر هفته تمام مى‌شد. من با یکى از دوستان بازیگرم که خانه‌اش نزدیک تئاتر بود قرار داشتم. سر راه دیدم مردم بیرون ایستاده‌اند و مى‌خواهند براى دیدن پرده آخر داخل سالن بروند. تصمیم گرفتم به جاى اینکه بیرون منتظر دوستم بمانم؛ بروم داخل و انتهاى سالن بایستم. صحنه‌اى بود که یوحنا مى‌خواست از زندان آزاد شود. او از میان یک اطاقى رد شد و به همان شیوه قبلى به دیوارى تکیه داد. امّا احساسش درونى، تب‌آلود و غیرقابل توصیف بود. یکى از شخصیت‌هاى نمایش از او پرسید: «چرا منکر نشدى؟» او سرش را به سوى صدا خم کرد و با ژستى مکانیکى مثل دفعه قبل پاسخ داد: «خدا به من مى‌گوید.» بار اوّلى که من این صحنه را دیدم با کنایه گفتم: «آره، خدا بهت گفت!» ولى این دفعه او بار دیگر خم شد و تکرار کرد: «خدا به من... » این بار رعشه‌اى بر پشت من افتاد، چون اجرایش به کلّى با قبل تفاوت داشت. ژست و حالت بدن همان بود ولى شخصیت روح و جان داشت. این همان ارتباط صحنه‌اى است که ما در تئاتر به آن الهام مى‌گوییم. همان چیزى که در اجراى اولى که من و منتقدین دیدیم وجود نداشت. آنچه الآن مى‌دیدم غیرقابل بیان بود. متقاعد شدم که خانم کُرنل راست مى‌گفته است. پس آرام و بى‌سروصدا از او عذرخواهى کردم.

این تجربه سؤالات دیگرى را در ذهن من به وجود آورد، چطور اجراى بازیگر ناگهان تغییر مى‌کند؟ چگونه چنین چیزى ممکن است؟ چرا بن آمى نتوانست این الهام را آن شب در میان غریو دوستانى که براى همدلى با او آمده بودند، بیافریند؟ مشکل چه بود؟ به زودى دریافتم که این مسئله تنها مربوط به او نیست. شنیده بودم آکتورى به نام جیووانى گراسو در گراند استریت نمایشى بر صحنه دارد. پیش خودم فکر کردم نابغه‌اى را کشف کرده‌ام (ولى بعداً فهمیدم خیلى از منتقدین درباره او نوشته‌اند). اولین اجرایى که از او دیدم اتللو بود که در آن به شکلى عجیب و خارق‌العاده ظاهر شد. حرکات ببرگونه‌اش آن هنگام که دنبال سرنخى از خیانت دزدمونا بود نشان مى‌داد که قابلیت حسّى بالایى دارد. بعدها دریافتم که منش بازى او و اسلوب حرکتى‌اش تحت تأثیر بازیگر نامدار قرن نوزدهم توماس سالوینى بوده است. اجراى گراسو آن چنان شور و انرژى عاطفى داشت که به نظر نمى‌رسید از هیچ کس تقلید کرده باشد. او واقعیت را از طریق باور جسمانى ‌و عاطفى شدید مى‌آفرید و همین بازى‌اش را غنا مى‌بخشید.

فهرست مطالب کتاب

مقدمۀ مترجم
مقدمه ویراستار خارجى
مقدمه مؤلف
بخش اول: آغاز سفر
1: تحقیق و اکتشاف
2: استانیسلافسکى و کاوش درباره سیستم او
3: آزمایشگاه تئاتر
بخش دوم: سفر ادامه دارد
4: اکتشافات در تئاترگروپ
5: کلاس‌هاى من در اکتورز استودیو
بخش سوم: دستاوردهای سفر
6: راهکارهایى براى آموزش بازیگر
7: متُد و روش‌هاى غیرواقع‌گرایانه
مؤخره