کتاب دست دوم سه مقاله دیگر اثر جلالد آل احمد

مجموعه «سه مقاله» جلال آل احمد، اگرچه از لحاظ حجم ممکن است کوچک‌تر از رمان‌ها و سفرنامه‌های بزرگ او به نظر برسد، اما از نظر غلظت فکری و اهمیت استراتژیک در گفتمان روشنفکری، وزنی بسیار سنگین دارد. این اثر به طور مشخص شامل سه متن محوری است که هر کدام به یکی از سه ضلع مثلث مهم در اندیشه‌ی آل احمد (روشنگری، سیاست، و فرهنگ) می‌پردازند و چارچوبی برای درک مواضع او در دهه‌های پایانی عمرش فراهم می‌آورند.

مقالات درون این مجموعه غالباً بر مسئله‌ی تعهد روشنفکر متمرکز هستند. آل احمد به شدت با روشنفکری منفعل، غرب‌گرا یا صرفاً متفکر که از بدنه‌ی جامعه فاصله گرفته است، مخالف بود. او روشنفکر را به عنوان «عامل تغییر» و «پشتیبان خلق» تعریف می‌کرد که وظیفه دارد زبان و اندیشه‌اش را به گونه‌ای برگرداند که برای توده‌ی مردم قابل درک و تأثیرگذار باشد. این موضع، او را در تقابل دائمی با بسیاری از هم‌نسلانش قرار می‌داد.

یکی از مضامین برجسته، نقش زبان فارسی و ادبیات در حفظ هویت ملی است؛ آل احمد معتقد بود که انحراف فرهنگی و سیاسی از زبان آغاز می‌شود و احیای حقیقی جامعه، مستلزم بازگشت به اصالت‌های زبانی و فکری است. «سه مقاله» در واقع نمودی از تلاش مستمر برای «بازگشت به خود» است، نه تنها در سطح فردی، بلکه در سطح ملی در برابر هجوم فرهنگ‌های خارجی و سیاست‌های اقتدارگرایانه.

در مجموع، این کتاب نه تنها یک اثر ادبی، بلکه سندی تاریخی از درگیری‌های ایدئولوژیک یک متفکر برجسته با ساختارهای موجود است و نشان می‌دهد که چگونه یک نویسنده می‌تواند از طریق نوشتار خود، به قلب مسائل حیاتی یک ملت نفوذ کند.