برند : دست دوم
دستهبندی : تاریخ ایران
کتاب دست دوم استرآباد نامه نویسنده: مسیح ذبیحی , ایرج افشار , محمدتقی دانش پژوه
شامل تاریخ و جغرافیای استرآباد
بررسی تأثیرگذاری مکان‌های مختلف در سیر حوادث سیاسی - اجتماعی، موضوعی در خور اعتناست که می‌تواند پتانسیل فعالیت سیاسی - اجتماعی را در هر دورۀ زمانی آشکار سازد. نوشتار پیش رو مشروطۀ استرآباد را بررسی کرده است.
یکی از مناطقی که جنب‌وجوش مشروطه‌خواهی در آن حال و هوایی دیگر داشت، استرآباد بود. این شهر، اگرچه در جنبش رهایی از استبداد، همسان تبریز، تهران، رشت و اصفهان نبود، به یقین پیشتاز شهرهای ردۀ بعدی بود.
شورش مردم علیه استبداد حاکم و اخراج حاکم شهر و همچنین شورش مردمان کتول و فندرسک علیه خان‌های مستبد و زورگو و اعلام اینکه به دولت مالیات نمی‌پردازند، توجه بسیاری از محافل انقلابی آن روز در تهران، تبریز، تنکابن و حتی نجف را به خود جلب کرد و توانست وزنه‌ای درخور، در کشمکش‌های ارتجاع و انقلاب به شمار آید.
در بررسی منابع، تلاش شد ابتدا منابع دست اول معرفی گردند، و سپس مآخذ به ترتیب زمان چاپ آن‌ها؛ که از بین هیجده کتاب بررسی شده فقط یک کتاب به طور اختصاصی مشروطه در استرآباد را به تفصیل شرح داده است و در بقیه، ردپاهایی از موضوع فوق دیده شود.
سفرنامه کنسول دولت انگلیس در استرآباد (سال‌های ۱۲۹۸ و ۱۲۹۹ ق) است. این سفرنامه از دو بخش تشکیل شده است:
۱. سفرنامه تهران به استرآباد است که در ۲۵ منزل توصیف شده است. مصحح اشاره کرده است که کلنل لوات نقشه این راه را به طور تحقیق کشیده و در اول سفرنامه اش آورده است. ای کاش نقشه مذکور در این اثر نیز ارائه می‌شد.
۲. وضعیت جغرافیایی مناطق مسیر استرآباد به شاهرود را به خوبی توصیف کرده است.
او در گزارش از بسطام چنین می‌نویسد: «در بسطام یک برج قدیمی دارد که از آجر پخته ساخته شده است. بنای این برج خیلی شبیه است به کتل منار دهلی هندوستان . بیست ذرع ارتفاع دارد. سر این برج خراب شده است و یک کتیبه کاشی دارد که به خط کوفی روی آن نوشته‌اند که اگر کسی از روی این آجرهای کاشی نقش بردارد، ممکن است که خط کوفی را بخواند و تاریخ این بنا معلوم شود...