قلمرو سعدی نویسنده: علی دشتی چاپ 1339

فکر محوری این کتاب، یا بقول فرنگیان «تز» آن روی سخن سعدی قرار دارد و به شکل‌های گوناگون، بطوریکه ملال‌انگیز نباشد، در فصلهای مختلف گسترده شده است و بدون شکسته نفسی معترفم که نتوانسته‌ام سحر زبان سعدی را چنانکه هست نشان دهم.

بعضی از دوستداران سعدی ملاحظاتی را که در فصل یازدهم این نوشته راجع به گلستان و در فصل پانزدهم نسبت به معتقدات سعدی ایراد شده است نپسندیده اند. یکی از خوانند گان فاضل (مصطفی دانشور) در طی نامه ای که مرا با عواطف کریم خود نواخنه و لطفی سرشار به نوشته هایم نشان داده فصل پانزدهم را موجب نقص کتاب پنداشته و از من خواسته بود در چاپ دوم در آن تجدید نظر کنم زیرا به عقیده او سعدی اوج گرفته در فصلهای سابق کتاب ، یک مرتبه پایین می افتد و حتی نوشته من که سعدی را بصورت زیبا و شایسته ای ظاهر ساخته و از این حیث حق مطلب ادا شده. 

جدل ناپذیرترین کار سعدی سخن اوست. در تاریخ ادبی ایران که گویندگان چیره طبع فراوانند سعدی بطور خیره‌کننده‌ای می‌درخشد. کسی چون او صنعت و سادگی، استحکام و روانی، عذوبت و رقت را بهم نیامیخته و بدین موزونی سخن نگفته است.

سعدی جنبه‌های مختلف دارد: هم نثر و نظمی از خود باقی گذاشته است که معیار اصالت زبان فارسی امروز به شمار می‌رود، هم قصیده‌سراست و هم غزل‌های آبدار سروده، هم موعظه کرده و هم به مطایبه پرداخته، هم در اخلاق سخن رانده و هم در سیاست و اجتماع، هم از تصوف و عرفان دم زده است و هم مانند متشرع زاهدی از ظواهر دیانت. خلاصه در بسیاری از نواحی عقلی و روحی و اجتماعی وارد شده است، بطوریکه مظهر خردمندی قرار گرفته و قریب هفت قرنست جمله‌ها، مصراع‌ها و ابیات وی دهان به دهان می‌گردد و گفته‌های وی چکیدهٔ حکمت به شمار می‌رود.

فهرست

سخن از سعدی
خط منحنی
ابداع سعدی (در باب نثر سعدی)
سعدی و دیگران
خاقانی - سعدی
انوری - سعدی
سنایی - سعدی
ناصرخسرو - سعدی
ترجیع بند سعدی
معاصران سعدی
گلستان
بوستان
جلوه‌گاه شخصیت سعدی (دربارهٔ قصاید سعدی)
استاد غزل
سعدی در منطقهٔ فکر و عقیده