حکیم عمر خیام و زمان او

زندگینامه علمی و ادبی حکیم عمر خیام

 حکیم عمر خیام با نام کامل غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری در 28 اردیبهشت 439 هجری در نیشابور متولد شد. او فیلسوف، ریاضیدان، ستاره‌شناس و شاعر و از بزرگترین دانشمندان قرن پنجم است. خیام در زادگاه خود علوم رایج آن دوران مانند فلسفه و ریاضیات را آموخت. عده‌ای از مورخان او را شاگرد ابن سینا  می‌دانند.

اما از نظر زمانی تناقض‌های زیادی در این ادعا وجود دارد او از شاگردان امام موفق نیشابوری بود. خیام پس از تحصیل علوم فلسفه، ستاره شناسی و حدیث و تفسیر  در سال 561 هجری به سمرقند نقل مکان کرد و اولین کتاب جبر خود را زیر نظر قاضی القضات سمرقند تالیف نمود.

در زمان تولد خیام سلجوقیان بر منطقه‌ی گسترده‌ای از شرق ایران حکمفرما بودند. پس از آنکه نام و آوازه‌ی هوش خیام در کشور پیچید و عنوان دانشمندی برجسته شهرت پیدا کرد، سلطان ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظالم الملک  از او دعوت کردند سرپرستی رصد خانه‌ی شهر اصفهان را بر عهده گیرد. او از سمرقند به اصفهان رفت و همراه با جمعی از دانشمندان آن دوران به تحقیقات نجومی در رصدخانه اصفهان پرداخت. کارهای تحقیقاتی خیام در این رصد خانه به دستاورد بزرگی منجر شد. او تقویم رایج آن دوره را اصلاح و تقویم جلالی را تنظیم نمود.

خیام پس از 18 سال زندگی در اصفهان به دلیل اختلافات وارثان ملکشاه سلجوقی و درگیری‌های سیاسی اصفهان را ترک کرد و به خراسان بازگشت. پسر سوم ملکشاه حکمران شهر مرو در خراسان بود . مرو در آن روزگار یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های علم و دانش در دنیا بود. خیام در این دوره از زندگی دستاوردهای علمی زیادی از خود باقی گذاشت.

در تاریخ وفات خیام شک و تردیدهای زیادی وجود دارد. عده‌ای تاریخ وفات او را بین 502 تا 505 و عده‌ای دیگر بین 517 تا 520 می‌دانند. اما بررسی‌های دقیق‌تر نشان داده است او در سال 502 دار فانی را وداع گفت. مقبره‌ی او در شهر نیشابور در آرامگاه امامزاده محروق واقع شده است.